W postępowaniach o podział majątku wspólnego byłych małżonków sądy powszechne często spotykały się ze stanem faktycznym, w którym byli małżonkowie jeszcze w czasie trwania ich związku zaciągnęli wspólnie kredyt hipoteczny na zakup nieruchomości.
W orzecznictwie pojawił się zatem problem, w jaki sposób sąd działowy winien określić wartość nieruchomości obciążonej hipoteką, w sytuacji, gdy spłata rat tegoż kredytu hipotecznego po ustaniu wspólności majątkowej doprowadziła do wzbogacenia jednego z byłych małżonków kosztem drugiego. Dodatkowo należy wskazać, że w praktyce występowały sytuacje, kiedy po rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód i przyznaniu w wyniku postępowania działowego nieruchomości obciążonej hipoteką jednemu z byłych małżonków, drugi były małżonek nadal odpowiadał za spłatę rat kredytu, choć w sensie prawnym nie był już jego współwłaścicielem, albowiem nie zgłosił roszczenia z tytuły spłaty kredytu na etapie postępowania działowego.
Brak wykształcenia się dominującej linii orzeczniczej, a także różnorodność stanowisk przedstawicieli doktryny stały się asumptem do wystąpienia przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego z wnioskiem o rozstrzygnięcie rozbieżności w wykładni prawa. I tak też Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, prof. dr. hab. Małgorzata Gersdorf, przedstawiła do rozstrzygnięcia składowi Siedmiu Sędziów SN następujące dwa zagadnienia:
- Czy dokonując z urzędu w postępowaniu o podział majątku objętego dotychczas wspólnością majątkową małżeńską ustalenia składu i wartości majątku wspólnego (art. 567 § 3 k.p.c. w zw. z art 684 k.p.c.), sąd określa wartość nieruchomości należącej do majątku podlegającego podziałowi przy uwzględnieniu jej obciążenia hipotecznego?
- Czy art. 618 § 3 k.p.c. stoi na przeszkodzie dochodzeniu między byłymi współmałżonkami roszczeń o zwrot kwoty zobowiązania zabezpieczonego hipotecznie, spłaconego przez jednego z małżonków po zniesieniu wspólności?
Sąd Najwyższy w podjętej uchwale w składzie Siedmiu Sędziów SN z dnia 27 lutego 2019 r.
(sygn. III CZP 30/18) wskazał, że „artykuł 618 § 3 k.p.c. nie wyłącza dochodzenia między małżonkami roszczenia o zwrot kwoty zobowiązania zabezpieczonego hipoteką, spłaconego przez jednego z nich po uprawomocnieniu się postanowienia o podziale majątku wspólnego”[1]. W odniesieniu do rozbieżności dotyczących określenia wartości majątku byłych małżonków obciążonego kredytem hipotecznym, Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały. Obecnie nie jest jeszcze dostępne uzasadnienie przyczyn tejże odmowy, jednakże z komunikatu opublikowanego na stronie internetowej Sądu Najwyższego wynika, ze powyższe spowodowane jest zbyt dużą abstrakcyjnością przedstawionego zagadnienia
i różnorodnością możliwych sytuacji faktycznych[2].
Aby poznać pełną argumentację Sądu Najwyższego należy z całą pewnością oczekiwać na opublikowanie uzasadnienia, jednakże już w tym momencie warto wskazać, że treść uchwały Sądu Najwyższego wpływa na wykładnię przepisu art. 618 k.p.c., stosowanego odpowiednio przy podziale majątku wspólnego byłych małżonków.
Przepis art. 618 § 1 k.p.c. stanowi bowiem, że w postępowaniu o zniesienie współwłasności sąd rozstrzyga także spory o prawo żądania zniesienia współwłasności i o prawo własności, jak również wzajemne roszczenia współwłaścicieli z tytułu posiadania rzeczy. Rozstrzygając spór o prawo żądania zniesienia współwłasności lub o prawo własności, sąd może wydać w tym przedmiocie postanowienie wstępne. Po zapadnięciu prawomocnego postanowienia o zniesieniu współwłasności uczestnik nie może dochodzić roszczeń przewidzianych w § 1 art. 618 k.p.c., chociażby nie były one zgłoszone
w postępowaniu o zniesienie współwłasności (tak też: art. 618 § 3 k.p.c.). Zgodnie jednak z tezą uchwały III CZP 30/18 Sądu Najwyższego były małżonek posiada przeciwko drugiemu z nich roszczenie regresowe o rozliczenie spłaconych rat kredytu hipotecznego także po uprawomocnieniu się postanowienia działowego, w którym nie została mu przyznana nieruchomość zabezpieczona hipoteką.
W postępowaniach o podział majątku wspólnego byłych małżonków sądy powszechne często spotykały się ze stanem faktycznym, w którym byli małżonkowie jeszcze w czasie trwania ich związku zaciągnęli wspólnie kredyt hipoteczny na zakup nieruchomości. W orzecznictwie pojawił się zatem problem, w jaki sposób sąd działowy winien określić wartość nieruchomości obciążonej hipoteką,
w sytuacji, gdy spłata rat tegoż kredytu hipotecznego po ustaniu wspólności majątkowej doprowadziła do wzbogacenia jednego z byłych małżonków kosztem drugiego. Dodatkowo należy wskazać, że w praktyce występowały sytuacje, kiedy po rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód i przyznaniu w wyniku postępowania działowego nieruchomości obciążonej hipoteką jednemu z byłych małżonków, drugi były małżonek nadal odpowiadał za spłatę rat kredytu, choć w sensie prawnym nie był już jego współwłaścicielem, albowiem nie zgłosił roszczenia z tytuły spłaty kredytu na etapie postępowania działowego.
Brak wykształcenia się dominującej linii orzeczniczej, a także różnorodność stanowisk przedstawicieli doktryny stały się asumptem do wystąpienia przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego z wnioskiem o rozstrzygnięcie rozbieżności w wykładni prawa. I tak też Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, prof. dr. hab. Małgorzata Gersdorf, przedstawiła do rozstrzygnięcia składowi Siedmiu Sędziów SN następujące dwa zagadnienia:
- Czy dokonując z urzędu w postępowaniu o podział majątku objętego dotychczas wspólnością majątkową małżeńską ustalenia składu i wartości majątku wspólnego (art. 567 § 3 k.p.c. w zw. z art 684 k.p.c.), sąd określa wartość nieruchomości należącej do majątku podlegającego podziałowi przy uwzględnieniu jej obciążenia hipotecznego?
- Czy art. 618 § 3 k.p.c. stoi na przeszkodzie dochodzeniu między byłymi współmałżonkami roszczeń o zwrot kwoty zobowiązania zabezpieczonego hipotecznie, spłaconego przez jednego z małżonków po zniesieniu wspólności?
Sąd Najwyższy w podjętej uchwale w składzie Siedmiu Sędziów SN z dnia 27 lutego 2019 r. (sygn. III CZP 30/18) wskazał, że „artykuł 618 § 3 k.p.c. nie wyłącza dochodzenia między małżonkami roszczenia o zwrot kwoty zobowiązania zabezpieczonego hipoteką, spłaconego przez jednego z nich po uprawomocnieniu się postanowienia o podziale majątku wspólnego”[1]. W odniesieniu do rozbieżności dotyczących określenia wartości majątku byłych małżonków obciążonego kredytem hipotecznym, Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały. Obecnie nie jest jeszcze dostępne uzasadnienie przyczyn tejże odmowy, jednakże z komunikatu opublikowanego na stronie internetowej Sądu Najwyższego wynika, ze powyższe spowodowane jest zbyt dużą abstrakcyjnością przedstawionego zagadnienia
i różnorodnością możliwych sytuacji faktycznych[2].
Aby poznać pełną argumentację Sądu Najwyższego należy z całą pewnością oczekiwać na opublikowanie uzasadnienia, jednakże już w tym momencie warto wskazać, że treść uchwały Sądu Najwyższego wpływa na wykładnię przepisu art. 618 k.p.c., stosowanego odpowiednio przy podziale majątku wspólnego byłych małżonków.
Przepis art. 618 § 1 k.p.c. stanowi bowiem, że w postępowaniu o zniesienie współwłasności sąd rozstrzyga także spory o prawo żądania zniesienia współwłasności i o prawo własności, jak również wzajemne roszczenia współwłaścicieli z tytułu posiadania rzeczy. Rozstrzygając spór o prawo żądania zniesienia współwłasności lub o prawo własności, sąd może wydać w tym przedmiocie postanowienie wstępne. Po zapadnięciu prawomocnego postanowienia o zniesieniu współwłasności uczestnik nie może dochodzić roszczeń przewidzianych w § 1 art. 618 k.p.c., chociażby nie były one zgłoszone w postępowaniu o zniesienie współwłasności (tak też: art. 618 § 3 k.p.c.). Zgodnie jednak z tezą uchwały III CZP 30/18 Sądu Najwyższego były małżonek posiada przeciwko drugiemu z nich roszczenie regresowe o rozliczenie spłaconych rat kredytu hipotecznego także po uprawomocnieniu się postanowienia działowego, w którym nie została mu przyznana nieruchomość zabezpieczona hipoteką.
[1] Uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2019 r., sygn. III CZP 30/18, LEX nr 2625019.
[2] http://www.sn.pl/aktualnosci/SitePages/Komunikaty_o_sprawach.aspx?ItemSID=256-b6b3e804-2752-4c7d-bcb4-7586782a1315&ListName=Komunikaty_o_sprawach ; dostęp w dniu: 25.03.2019 r.