Postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości spełnia przesłanki postępowania, które ma na celu rozpoznanie konstytucyjnie rozumianej „sprawy”. A zatem orzekanie przez sąd w przedmiocie ogłoszenia upadłości jest rozpatrywaniem „sprawy” w rozumieniu konstytucji poprzez sąd działający jako organ wymiaru sprawiedliwości – tak stwierdził Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 8 czerwca 2016 roku.
Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 8 czerwca 2016 roku, w sprawie o sygnaturze P 62/14 orzekł, iż Art. 54 ust. 1 ustawy z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (j.t. Dz.U.2012.1112, ze zm.) mówiący o tym, że na postanowienie o ogłoszeniu upadłości zażalenie przysługuje wyłącznie upadłemu, a na postanowienie oddalające wniosek o ogłoszenie upadłości – wyłącznie wnioskodawcy., uchylony przez art. 428 pkt 36 lit. a ustawy z 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (Dz.U.978), w zakresie, w jakim nie przyznaje prawa do zaskarżenia przez dłużnika, niebędącego wnioskodawcą, postanowienia o oddaleniu na podstawie art. 13 ust. 1 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze wniosku o ogłoszenie upadłości, jest niezgodny z art. 78 w związku z art. 45 ust. 1 i art. 176 ust. 1 konstytucji oraz nie jest niezgodny z art. 20, art. 22 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji.
Przedmiotowy wyrok dotyczył pytania prawnego Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy w Warszawie, X Wydziału Gospodarczego. Trybunał zwrócił uwagę, iż pomimo uchylenia z dniem 1 stycznia 2016 r. art. 54 ust. 1 ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze (dalej: p.u.n.) – przepisu, który był przedmiotem kontroli konstytucyjnej, orzekanie o zgodności uchylonego artykułu z konstytucją jest jednak dopuszczalne m.in. w sytuacji, gdy zaskarżone przepisy mogą nadal być stosowane na podstawie normy intertemporalnej.
Głównym problemem konstytucyjnym w przedmiotowej sprawie było to, czy wynikające z art. 54 ust 1 p.u.n. pozbawienie dłużnika, niebędącego wnioskodawcą, możliwości zaskarżenia postanowienia oddalającego wniosek o ogłoszenie upadłości na postawie art. 13 ust. 1 p.u.n., stanowi ograniczenie prawa do sądu poprzez wyłączenie prawa do kontroli instancyjnej. Ponadto TK zwrócił uwagę, że prawo do sądu wzmacnia gwarancja instancyjności jako proceduralna zasada postępowania sądowego i administracyjnego. W związku z art. 45 ust. 1 i art. 78 konstytucji pozostaje zatem art. 176 ust. 1 konstytucji. Wyrażona przez ten przepis zasada dwuinstancyjności postępowania sądowego jest jednym z istotnych elementów treści prawa do sądu. Ustrojodawca nie przewidział odstępstw od powyższej zasady. W związku z tym dopuszczalność ustanowienia wyjątków od zasady zaskarżania orzeczeń wydanych w pierwszej instancji, przewidziana w art. 78 konstytucji, nie dotyczy postępowań sądowych.
W wyroku z 8 czerwca 2016 r. Trybunał podkreślił, iż zasadę dwuinstancyjnego postępowania należy wiązać z pojęciem „sprawy” a postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości bez wątpienia spełnia przesłanki postępowania, którego celem jest rozpoznania konstytucyjnie rozumianej „sprawy”.