Nieudana próba wykreślenia obiektu z rejestru zabytków – studium przypadku
Właściciel dworku położonego w Tarnowie wystąpił do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z wnioskiem o skreślenie obiektu z rejestru zabytków. Uzasadniał to złym stanem zachowania budynku oraz brakiem możliwości poniesienia kosztów jego remontu, a także twierdzeniem, iż budowla nie przedstawia w obecnym stanie żadnej wartości historycznej, artystycznej ani naukowej.
Minister odmówił skreślenia budowli z rejestru zabytków, wskazując na brak ustawowych przesłanek z art. 13 ust. 1 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, przemawiających za uznaniem żądania wnioskodawcy. Uznał, iż pomimo złego stanu technicznego, zabytek wciąż posiada swoje walory artystyczne jako trwale przynależne obiektowi, a także historyczne i naukowe, z uwagi na fakt, że jest on jednym z dwóch zachowanych w Tarnowie dworków podmiejskich z pierwszej połowy XIX w. Decyzja ministra oparta była na zebranym materiale dowodowym oraz opinii Narodowego Instytutu Dziedzictwa.
Wnioskodawca zaskarżył decyzję ministra do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie, a następnie wniósł skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Skarżący podniósł, że mimo złożonego wniosku nie przeprowadzono niezależnej ekspertyzy celem ustalenia wpływu obecnego stanu technicznego budynku na jego wartość artystyczną, historyczną i naukową, brak odpowiedzi na pytanie, czy możliwe jest wyremontowanie obiektu, czy też nastąpiła śmierć techniczna budynku oraz błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż dzieła architektury i budownictwa podlegają ochronie bez względu na ich stan zachowania, co przeczy aktualnemu stanowisku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 28 lipca 1994 r. sygn. I SA 1140/93, a także z dnia 16 listopada 2001 r. sygn. I SA 906/00.
W przedmiotowym orzeczeniu Naczelny Sąd Administracyjny wskazał, iż wykładnia art. 13 pkt 1 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami dokonywana jest przez pryzmat celów, którym obowiązywanie ustawy służy, tj. trwałego zachowania wartości zabytków i zapobieganie wszelkim zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla ich wartości, zatem należy uznać, że utrata dotychczasowej wartości przez zabytek, by mogła skutkować jego skreśleniem z rejestru, musi być całkowita. Tym samym podstawą skreślenia zabytku z rejestru może być wyłącznie ustalenie pozwalające stwierdzić, że określone zdarzenie lub proces doprowadziły do tego, iż można mówić o całkowitym, stałym, a przez to definitywnym pozbawieniu określonego zabytku nieruchomego, w tym dzieła architektury i budownictwa (art. 6 ust. 1 pkt 1 lit. c ustawy), jakiejkolwiek wartości historycznej, artystycznej lub naukowej uzasadniającej przekonanie, że jego ochrona leży w interesie społecznym. Naczelny Sąd Administracyjny uznał również, że zły stan techniczny obiektu, który może uzasadniać jego rozbiórkę ze względu na przepisy prawa budowlanego, nie jest ustawową przesłanką skreślenia z rejestru zabytków.
Warto też zwrócić uwagę na opinię Narodowego Instytut Dziedzictwa, w której potwierdza, iż stan techniczny budowli znajduję się w stanie powodującym zagrożenie katastrofą budowlaną, ale pomimo tegoż faktu, dwór może zostać uratowany w wyniku jego modernizacji i adaptacji do nowych funkcji użytkowych.